Fundusz wolnych kuksów

Fundusz wolnych kuksów- fundusz, który istniał w każdym gwarectwie tzw. starego prawa, dzieląc się na 128 kuksów (kęsów), która to liczba wynikała z podziału pola górniczego, czyli miary górniczej, na 2, potem 4, 8, 16, 64 i 128 części. Jedna część tworzyła kęs; gwarkowie mieli prawo otrzymać na końcu roku obrachunkowego 1/128 część czystego zysku, o ile gwarek wpłacał na każdy kuks (kęs) 1/124 części niedoboru. Cztery kuksy partycypowały w zyskach, a nie były obciążone dopłatami w razie deficytu (określano je jako wolne kuksy). Fundusz ten był przeznaczony na zakup książek i przyborów szkolnych dla dzieci górników, gwarectwa tzw. nowego prawa dzieliły się na 1000 kuksów. Fundusz wolnych kuksów powstał na mocy śląskiego prawa górniczego z 1769 roku. Prawo to ogłosiło, że tytuł własności kopalni dzielił się na 128 kuksów, czyli udziałów. Właściciele 122 kuksów dzielili się zyskami w proporcji do liczby posiadanych udziałów, ale byli też zobowiązani do dopłat, jeżeli kopalnia przyniosła straty. Pozostałe sześć to tzw. wolne kuksy, partycypujące w zyskach, ale nieuczestniczące w stratach.

Wolne kuksy:

- były przeznaczone na kasę bracką (zapomogi dla górników niezdolnych do pracy, utrzymanie szpitali górniczych);

- należały do właściciela gruntu, na którym znajdowała się kopalnia;

- były przeznaczone na utrzymanie kościołów dla górników i szkół dla dzieci.

Powszechna ustawa górnicza z 1865 roku uregulowała inaczej sprawę odszkodowań dla właścicieli gruntów i składek na spółkę bracką. W kopalniach powstałych na mocy tzw. starego prawa, czyli założonych przed 1865 rokiem, pozostały jednak dwa wolne kuksy, z których dochód przeznaczano aż do 1945 roku na pomoc dla dzieci górników.

Bibliografia

Artur Bęben "Górnicza lampa się pali..."